“Erfgoed verbindt mensen over grenzen en generaties heen”

De erfgoeddag stond in 2022 in het kader van onderwijs. Leuven herbergt een schat aan schoolerfgoed dat noch bij leerlingen, noch bij leraren een grote bekendheid geniet. Reden genoeg voor de Erfgoedcel, Cultureel Erfgoed Annuntiaten Heverlee en SOM om de handen in elkaar te slaan en scholen te vragen de dialoog met hun verleden aan te gaan.

4 scholen lieten zich uitdagen. In dit stuk vertellen Ria Christens, archivaris en erfgoedbeheerder bij vzw Cultureel erfgoed annuntiaten Heverlee, leraar Trui Kerkhove en Heleen Van den Haute, coördinator International Office van het Heilig Hartinstituut hoe de erfgoedactiviteiten kaderen in een internationale samenwerking.

In het kader van het Erasmus+-project, een EU-programma voor onderwijs, opleiding, jeugd en sport in Europa, werkt het Heilig Hartinstituut nauw samen met Cultureel erfgoed annuntiaten Heverlee VZW (CEAH), de universiteit van Macerata in Italië, de Europese netwerkorganisaties European Historic Houses en Photoconsortium, en het Harlaxton College in het Verenigd Koninkrijk. De samenwerking levert inspirerende lessenreeksen op rond erfgoed en onderwijs.

Het kloppende hart van ons traject is het archief van CEAH, een speeltuin voor mensen die graag op zoek gaan naar het verhaal achter een foto of object. Maar hoe maak je kinderen, jongeren én volwassenen warm voor deze onvermoede schatten? Ondertussen lijkt ook de droom van een schoolmuseum/erfgoeddepot en multifunctionele ruimte op de zolder stap voor stap werkelijkheid te worden. Kunnen leerlingen betrokken worden bij deze plannen en hun stempel drukken op de erfgoedpresentatie?

Tien om te zien

Geïnspireerd door het Erasmus+-project I² – Innovation & Identity en het digitaal participatief traject De Tien van Museum M werd een klas uit het zesde jaar humane wetenschappen een bereidwillig proefkonijn.

Tien om te zien is een museumspel met als resultaat de selectie van 10 favoriete erfgoedobjecten die de basis vormen van een tentoonstelling op school. Als groep maakt de klas inhoudelijke keuzes. De sessies met de leerlingen staan in het teken van kiezen. Welke objecten en bijhorende verhalen neem je op in je expo? Dit essentiële onderdeel bij de opmaak van een tentoonstelling gebeurt meestal in het hoofd van een curator of een klein team van medewerkers.

Als opwarmertje verkenden we tijdens de les cultuurwetenschappen de zolder. De leerlingen vergaapten zich aan de enorme ruimte en het prachtige tongewelf waarvan ze het bestaan niet
vermoedden. Daarna was het de beurt aan onze archivaris Ria en de vrijwilligers. Zij selecteerden 30 erfgoedobjecten om mee aan de slag te gaan.

Het uitgangspunt? De diversiteit van de collectie tonen en hopen dat de proefkonijnen een beetje verliefd konden worden op enkele geselecteerde voorwerpen. Er zitten topstukken bij, maar ook enkele voorwerpen die misschien al lange tijd in een doos rusten. Wat de objecten allemaal gemeenschappelijk hebben, is een boeiend verhaal.

Een spel spelen, betekent punten scoren. Per sessie kan een team extra punten verdienen om het gekoesterde erfgoed in de tentoonstelling te houden. Daarvoor moeten de leerlingen hun beste beentje voorzetten bij een quiz of puzzel waarbij ze het erfgoed en zijn context beter leren kennen. Elke sessie wordt afgesloten met een stemronde. Voor onze 30 geselecteerde erfgoedobjecten zelf, is het een afvalrace. De voorwerpen die de meeste stemmen veroveren, blijven in het spel. Het doek valt over het erfgoed met de laagste score.

Onder de toppers vinden we de schoolschriftjes van onze oudste ex-leerling Maria De Meyer, Den Bibel, Gheprint inde vermaerde coopstadt van Antwerpen en de ontwerpen voor de glasramen van de Boodschapkapel. De lactodensimeter (‘Is dat een thermometer voor melk?’ ) en de boterkarn, getuigen uit ons agrarisch verleden, blijken dan toch weer ver van de leefwereld van de meeste leerlingen te staan, ondanks een instructiefilmpje van onze ‘ambassadrice’ Magda Guelinckx.

Het spel is een interessante denkoefening voor ons allen: hoe en waarom trekt een object de aandacht? Wat leer je uit samen kijken naar erfgoed? En waarom spreekt het ene object meer aan dan het andere? Welke zijn de criteria bij het keuzeproces; stemt een team vooral op persoonlijke favorieten of kiest men eerder voor een rode draad of een thema? En tegelijk kiest men niet alleen: als groep is er de optie om met elkaar in dialoog te gaan over de selectie en elkaars mening te beïnvloeden.

In de laatste sessie, wanneer we 10 werken hebben, denken onze erfgoedexperts verder na over het verhaal dat ze willen brengen aan het publiek. Hoe prikkelen we het publiek om ons museum te komen verkennen? Zodra de bezoekers de stap hebben gezet om een kijkje te nemen, hoe informeren, inspireren en enthousiasmeren we hen voor onze erfgoedcollectie? Zou het publiek dezelfde keuzes maken?

Lino’s, blauwdrukken, podcasts en fotocollages in de Erfgoedweek

Onze leerlingen van het derde jaar moderne talen gingen onder leiding van leerkracht Els Claeys op een creatieve manier om met het schoolse erfgoed. Ze maakten lino’s van architectuurelementen, blauwdrukken en fotocollages. Oude kookboeken werden vanonder het stof gehaald zodat de leerlingen ermee aan de slag konden in een geslaagde combinatie onderwijs-erfgoed en straffe verhalen over de school werden voer voor een podcast.

In een toonmoment tijdens de Erfgoedweek rondden ze hun internationale uitwisseling af. Dit jaar staat ook nog een uitwisseling met Harlaxton College op het programma.

School lopen op een bouwwerf

Ook leraren in opleiding kregen onder leiding van Leen Alaerts van UCLL de smaak van schoolerfgoed te pakken. Cyrus Vanderschoot, Sam Dierickx, Matisse Moermans en Siemen Wittebols doorliepen met de leerlingen van de Pastoor De Clerck basisschool een erfgoedtraject.

Dat vertrok vanuit de vraag: hoe laten we leerlingen bewust omgaan en zich verbonden voelen met het erfgoed van hun school en van de zusters Annunciaten van Veltem. De leerlingen zijn getuige van een ingrijpende transitie. KSLeuven zal op de kloostersite een nieuwe middenschool doen herrijzen. Ze lopen school op een werf. Is er een betere aanleiding om met hen na te denken over verleden, heden en toekomst?

De leerlingen verkenden de gebouwen en het leven van de zusters via een digitale escaperoom en een ganzenbordspel, ze bedachten vragen en interviewden een zuster in de spreekkamer. Ze
waren aanklager, jury of beklaagde in een rechtszaak over de plunderingen van het schoolgebouw tijdens de Franse Revolutie. De kapel van het klooster fungeerde als rechtszaal.

Het zou interessant zijn mochten verschillende scholen over de landsgrenzen heen een gelijkaardig traject afleggen en hun erfgoed digitaal met elkaar delen. Zo kan erfgoed blijvend inspireren en mensen over generaties en grenzen heen verbinden.

Deze projecten kaderen in een samenwerking op internationaal niveau door het International Office van het Heilig Hartinstituut in samenwerking met CEAH, andere erfgoedpartners en scholen. Het doel? Onderzoeken hoe schoolerfgoed een bron kan zijn van innovatie in het onderwijs.

Experten wisselen uit en leerkrachten zetten proeftuinen op met hun leerlingen. Je kan de activiteiten volgen op de blog van het project. Eind 2022 resulteert alles in een gedeelde visie, een inspiratiegids en educatieve pakketten.

Ben je op zoek naar schoolerfgoed of heb je vragen over het bewaren ervan? Klopt dan zeker eens aan bij CEAH. Op de campus van het Heilig Hartinstituut vind je archieven, maar ook voorwerpen, fotomateriaal, handboeken en ander erfgoed van scholen uit de regio. Een team van medewerkers en vrijwilligers neemt de zorg voor het schoolerfgoed en de inzet ervan, in de klas bijvoorbeeld, ter harte. Inspiratie over projecten met schoolerfgoed vind je op de website en op het platform www.slimerfgoed.be.

CEAH bundelde de brede waaier aan activiteiten tijdens de voorbije weken in het laatste themanummer van zijn nieuwsbrief.